Để đảm bảo an toàn, các xe container, xe tải hay xe buýt được trang bị hệ thống phanh khí nén. Đây là hệ thống phanh an toàn và hiệu quả hơn nhiều so với phanh trên xe cỡ nhỏ.

               

Bên trong bầu phanh có 1 lò xo luôn đẩy má phanh ở vị trí ép vào bánh xe. Khi có khí nén vào tạo áp lực lên lò xo, phanh mới nhả ra. Khi xe dừng, tài xế mở công tắc xả khí nén khỏi các bầu phanh thì xe bị khoá cứng.

Nguyên tắc hoạt động là khi phanh, tài xế tác động lên bàn đạp phanh, qua hệ thống điều khiển, sẽ xả khí trong bầu phanh ra nhiều hay ít, tăng giảm lực phanh. Áp lực phanh do lò xo trong bầu phanh tạo ra. Kiểu phanh này gọi là phanh khí nén.

Khi tài xế đạp phanh thì áp suất trong hệ thống sẽ giảm xuống. Khi lượng khí trong hệ thống giảm thì van 3 ngả sẽ cho phép khí hồi về các bình chứa, cơ cấu hãm sẽ thực hiện chức năng phanh. Sau khi thực hiện tác dụng phanh, một lượng khí nén sẽ bị xả ra ngoài, sau đó áp suất trong hệ thống được tăng để nhả phanh.

                                                    

 Van ba ngả: có ba cửa nối tới ba đường khí khác nhau: một cửa dành cho ống dẫn chính từ bình tích khí, một cửa dẫn tới các xi-lanh công tác của cơ cấu phanh và cửa còn lại thông với các bình chứa phụ. Và như vây, một hệ thống “van ba ngả” sẽ thực hiện các chức năng sau:

- Nạp khí: hệ thống cần được nạp đầy khí nén thì mới có thể nhả phanh; nghĩa là khi xe không hoạt động, nó luôn trong tình trạng được phanh. Chỉ khi áp suất trong hệ thống đạt tới mức thích hợp thì cơ cấu phanh mới thôi tác dụng, xe sẵn sàng khởi hành.

- Hãm phanh: khi tài xế đạp phanh thì áp suất trong hệ thống sẽ giảm xuống. Khi lượng khí trong hệ thống giảm thì "van 3 ngả" sẽ cho phép khí hồi về các bình chứa, cơ cấu hãm sẽ thực hiện chức năng phanh.

- Nhả phanh: sau khi thực hiện tác dụng phanh, một lượng khí nén sẽ bị xả ra ngoài, sau đó áp suất trong hệ thống được tăng để nhả phanh.

Hỗ trợ phanh khẩn cấp (phanh dừng) cũng là một phần quan trọng của hệ thống phanh khí nén. Hệ thống này được kích hoạt bằng cách kéo một nút trên bảng điều khiển trung tâm, gần với đèn báo sự cố kiểm tra phanh.

Trước khi vận hành, lái xe phải ấn nút phanh khẩn cấp để nạp khí nén cho hệ thống. Ngay khi đường dẫn phanh khẩn cấp đạt đủ áp suất, phanh sẽ nhả. Nếu hệ thống có rò rỉ, áp suất sẽ giảm một cách vừa đủ để kích hoạt lại phanh khẩn cấp.

Về bản chất, phanh khí nén là hệ thống phanh có hiệu suất tốt và độ an toàn hàng đầu trong tất cả các loại phanh trên xe hơi. Thêm vào đó, các xe container, xe tải hạng nặng thường được trang bị thêm phanh cổ xả động cơ nhằm bổ trợ cho quá trình phanh. Tuy nhiên, kiểu phanh phụ này nằm ở động cơ nên không được xem như một phần của hệ thống phanh khí nén.

• Các vấn đề thường gặp với phanh khí nén:

Người điều khiển xe cũng cần chú ý nước có thể bị lẫn trong khí nén do trong không khí luôn có một lượng hơi nước nhất định. Trong điều kiện thời tiết lạnh, nước bị đóng băng trong đường dẫn khí có thể chặn dòng khí, khiến hệ thống phanh được kích hoạt và bánh xe sẽ bị khóa cứng. Người lái nên thường xuyên kiểm tra các van xả hơi nước nằm ở dưới các bình chứa khí. Nhiều hệ thống hiện đại có hệ thống van tự động xả hơi nước từ bình chứa khí.

Các đầu nối ống dẫn khí đôi khi cũng gặp sự cố. Gioăng cao su bị mòn có thể làm rò khí. Tuy hệ thống phanh khí nén vẫn có thể hoạt động với một lượng rò rỉ nhỏ, nhưng xe sẽ gặp vấn đề với sự cố rò rỉ lớn. Việc rò khí của phanh khí nén có thể sinh rắc rối khi đang vận hành xe, nhất là khi di chuyển ở địa hình dốc.

Về cơ bản, việc rò rỉ khí không khiến xe mất phanh, mà chiếc xe sẽ bị phanh chết và khóa hoàn toàn, tức là bạn sẽ không thể di chuyển cho tới khi áp suất khí được bơm trở lại.

Phanh quá nhạy cũng có thể gây tai nạn, đặc biệt đối với tài xế lần đầu lái xe tải lớn, container hoặc xe buýt. Phanh khí nén được thiết kế cho các xe có tải trọng lớn, các xe tải nặng hoặc container bị phanh cứng cầu sau thường để lại vết phanh kép lớn và trượt dài trên đường.

Khi lái xe trong trời mưa hay trên đường trơn trượt, nếu người lái phanh gấp hay nhồi phanh quá nhiều lần sẽ rất dễ làm xe bị trượt ngang hoặc gập thân xe, đặc biệt là đối với các xe container.

Về bản chất, phanh khí nén là hệ thống phanh có hiệu suất tốt và độ an toàn hàng đầu trong tất cả các loại phanh trên xe hơi. Tuy nhiên, sự hiệu quả và độ tin cậy trên mỗi loại xe, mỗi nhà sản xuất không giống nhau.

                                                                                                                                     Nguyễn Thanh Bằng - Trung tâm Đăng kiểm xe cơ giới